Yardımcı olurken sağlayıcı olmayın!
Bu yazımızda bağımlı yakınlarının ve ailelerin kabullenmekte ve değiştirmekte en çok zorlandıkları konulardan birine odaklanacağız. Sağlayıcı olmak nedir? Bağımlılık gibi yıkıcı bir sorunla yüzleşmek zorunda kalan ailelerde çok normal olarak gelişen bir refleks, büyük acılar yaşayan o sevdikleri insana yardım etme içgüdüsü oluyor. Özellikle en yakın halkadan başlayarak ( anne, baba, eş ve kardeşler) dışarı doğru herkes bildiklerinin en iyisi ile ya da en iyi niyetleri ile yardım etmeye uğraşıyorlar. Ama bu yardımın niteliği nasıl olmalı? Hangi noktada yardım yardım olmaktan çıkıp sağlayıcı olmaya dönüşüyor? Yardımcı olalım derken aslında bilmeden ya da istemeden zarar mı veriyoruz? Çok bilindik bir atasözü ile kaş yapalım derken göz mü çıkartıyoruz? İsterseniz işte bu iki kavrama biraz daha detaylı bakalım?
Yardımcı olmak nedir? Sağlayıcı olmak nedir?
Sağlayıcı olmak ve yardımcı olmak iki farklı şeydir ve birbirine karıştırılmaması gerekir. Yardımcı olmak, birisine onun yapmaya muktedir olmadığı şeyi yapmak anlamına gelir. Sağlayıcı olmak ise birisine onun kendisi için yapması gereken şeyi onun yerine sizin yapmanız anlamına gelir. Basit bir örnekle anlatmak gerekirse, ameliyat olduğu için yataktan kalkamayan bir hastaya su götürmek ona yardım etmektir ama kendi kalkıp almamak için “anne bana su getirsene” diyen çocuğunuza kıyamayıp su götürmeniz ise sağlayıcı olmaktır. Sağlayıcı olmakla, yardımcı olmak arasındaki farkı öğrenmek, problemin bir parçası olmakla, çözümün bir parçası olmak arasındaki farkı anlamaktır.
Yardımcı olmak pozitif bir atmosfer yaratır, bir ilerleme(gelişme) gösterir ve diğer insanın hayatına bir değer katar. Yardımcı olmak bağımlı veya alkoliği ayağa kaldırır, fakat onları ayakta tutmaz, onların yapabileceklerinin en iyisi ile kendilerini ayakta tutmalarına izin verir. Yardımcı olmak en idealinde, kontrolcü olmak değil destekçi olmaktır, zayıflatıcı olmaz güçlendirir, bloke edici değil harekete geçiricidir. Yardımcı olmak genelde pozitif eylemdir ve cesaretlendirir.
Bir bağımlıya yardım etmek, onlara gerçekten yararı olan şeyleri yapmayı içerir. Mesela; onlara iyileşme dönemine girdiklerinde yaşayacakları bir yer temin etmek, tedavi programına katılımlarını desteklemek veya iş imkânı üretmektir. Onlara kullanırken kalacak bir yer temin etmek, bütün gün televizyon seyredip, çalışmayacakları bir ortam yaratmak DEĞİLDİR. Bazen bir bağımlıyı zorlu bir durumun içinden çıkartmak için yardım etmemiz gerekebilir, fakat bağımlıların kendi eylemlerinin sonuçları olduğunu hissetmeleri gerekir ve onları bundan mahrum etmek gerçekten can acıtıcıdır. Yardım etmek can acıtıcı olduğu zaman, o artık yardım etmek değildir. O sağlayıcı olmaktır.
Eğer siz sevdiğiniz birinin bir açmazdan çıkması için “yardım” ediyorsanız veya onların kendileri için yapabilecekleri ve yapmaları gereken bir şeyi yapıyorsanız, büyük ihtimalle siz onlar için siz bir sağlayıcısınız. Basitçe, sağlayıcı olmak bağımlı veya alkolikliğin konforlu bir şekilde kabul görmeyen kullanım desenlerine devam etmesine izin verir.
Aşağıda sağlayıcı davranışlarından bazı örnekler görebilirsiniz:
Sürekli kendilerini içine soktukları kefaletle hapisten kurtulma, finansal problemler gibi diğer sorunlu alanlarından çıkmalarına yardımcı olmak.
Onlara “bir şans daha” vermek- ….sonra bir daha,… sonra bir daha
Problemi inkâr etmek- olmuyormuş gibi davranmak.
Problemli olduğunu bildiğiniz davranış üzerinden onlara eşlik ediyor musunuz? – içmek, kumar, vs.
Onların kendileri için yapmaları gereken bir şeyi onlar için yapmak.
Problemli davranışın doğal sonuçlarını yumuşatmak veya ortadan kaldırmak.
Onları veya problemlerini düzeltmek.
Sürekli “kurtarmaya” çalışmak.
Onları veya problemlerini kontrol etmek.
Gerçek Anlamda Yardım:
Eğer birisine gerçekten yardım etmek istiyorsanız, onların zihninde kendilerini daha iyi görebilecekleri bir ışık yakın, onlar kendilerini size göstermeseler dahi. Onlara kendi sahip oldukları güce erişmeleri için yardım edin veya tam potansiyellerine kavuşmaları için.
Sevdiğiniz insana yardım etmeyi sürdürdüğünüz sürece, hep yardım etmekle sağlayıcı olmak arasındaki fark aklınızda olsun. Sürekli niyetinizi, motiflerinizi, eylemlerinizi ve sonuçları aklınızda tutun. Eğer bir şeyleri değiştirmek istiyorsanız, korkularınızın, suçluluk duygunuzun veya sorumluluk duygunuzun değil, inanç ve umudunuzun yol göstericiliğini arayın.
Bir Bağımlıya Sağlayıcı Olmayı Nasıl Durdurabilirim
İçinde olduğu hayat tarzına devam etmesini izin veren her şeyi durdurun.
İçmedikleri zaman yapabilecekleri herhangi bir şeyi, içtikleri zaman yapabilmeleri için yardım etmeyin.
“İşten hasta olduğu için izin almak” gibi durumlar için yalan söylemek, durumu ört bas etmek veya mazeretler uydurmak gibi şeyler yapmayın.
Sorumluluğunda olan görevler için, siz üstünüze sorumluluk almayın.
Para vermeyin veya borçlanmasına yardımcı olmayın.
Hapishaneden kurtulması için kefalet veya masraflarını ödemeyin.
Tartışmayın, kavga etmeyin onları azarlamayın.
Onların başarısız maceralarına karşı tepki vermeyin ki, kendi davranışlarına değil de sizin tepkinize odaklanmasın.
Onlarla birlikte kullanmayın/içmeyin.
Sınırlarınızı oluşturun, tehdit etmeyin veya onlarla yapışıkmış gibi davranmayın.
Dikkatli bir şekilde çizdiğiniz bu sınırları bağımlı/alkoliğe anlatmaya çalışın, bu sınırların onun için değil kendiniz için çizildiğini açıklayın.
İpucu:
Çoğu zaman bağımlı veya alkoliğin etrafındaki bu sağlayıcı olma sistemi kaldırıldığında, korku onları yardım aramaya zorlar, ancak bunun garantisi yoktur. Gördüğünüz gibi yardımcı olmakla, sağlayıcı olmak arasındaki çizgi, geçilmesi açısından çok incedir, tıpkı bağımlının kullanımı durdurması ve kullanıma dönmesi gibi, ama arada ki fark çok büyüktür. Bunu başarıyor olmanız büyük fark yaratır. Bu bağımlı yakını için kabullenilmesi ve değiştirilmesi çok zor bir süreçtir, tıpkı bağımlının maddeyle ilişkisini kabullenmesi ve değiştirmesi gibi. Umarım bu ipucu sizin onunla ilişkinizi, onun da maddeyle ilişkisini anlamanıza yardımcı olur.
Serkan Özkan
İyileşme Danışmanı
